O teatro como ferramenta pedagóxica, o teatro como ferramenta de comunicación, o teatro como terapia, o teatro como medio de conciencia social, en calquera das súas formas, exerce unha poderosa forza no proceso de formación das persoas, vinculando a súa formación con conceptos como; mundo, país, nación, sociedade e home. Ademais fai que o alumnado comprenda o importante que é o traballar en equipo e esquecerse de individualidades. O teatro na educación ofrece unha ferramenta de comunicación co estudante, coa súa contorna social.
Pódese xustificar a influencia positiva da práctica teatral no proceso educativo a través do desenvolvemento dos seguintes aspectos (Cutillas, S. V. 2005):
Permite o desenvolvemento harmónico da personalidade nas súas dimensións: cognitiva, afectiva, psicomotriz, moral e estética.
Facilita a socialización e o traballo en grupo: a prosocialidade, integración, prevención da violencia.
Constitúe unha base para a expresividade: emocional, escrita, oral, corporal, plástica, musical.
Desenvolve a sensibilidade estética: o bo gusto, a afección pola arte.
O teatro contribúe ao desenvolvemento da personalidade
O teatro a través da súa actividade dramática é un medio para que os nenos, nenas, mozos e mozas, vexan a vida doutro xeito. A sociedade na que vivimos fai que as novas xeracións vivan nun estado permanente de ansiedade. Isto ten que ver moito, coa cultura do “zapping”, é dicir, ver moito pero non analizar nada, sempre pendentes de alcanzar algo novo rápido, con pouco esforzo.
O teatro pode axudar a relaxar este estado de ansiedade, pois axuda a observar, pensar e analizar os diferentes camiños e posibilidades. “A vida cotiá está condenada á miseria sensorial, á cacofonía industrial, á sobrecarga publicitaria e, en suma, á saturación de estímulos insignificantes. No noso mundo actual pode dicirse que a vulgaridade, o reiterativo, o insípido, constitúe algo máis que un mero accidente. Trátase do rostro «natural» que impregna case toda a vida.” (Miravalles, L.,1998).
No xogo dramático, o alumno/a explora a través da expresión corporal (desprazamentos, xestos, movementos, etc.), expresando diferentes sentimentos e/ou ideas, experimentando comportamentos diversos. Desta forma amplían o coñecemento de si mesmos e dos demais: a través dos xogos os alumnos/as dan saída aos seus problemas máis internos. Estes problemas poden ser difíciles de expresar para eles, pero a través do xogo dramático todo resulta máis fácil. Os problemas de agresividade, de autoestima, de relación cos demais, tanto amigos como familiares, xorden a través do xogo.
No desenvolvemento da práctica teatral mergúllanse noutros personaxes con outras emocións e sentimentos e isto fai que analicen e que reflexionen. O teatro pode axudar no proceso de maduración. “No ámbito psicoafectivo, facer teatro axuda á exteriorización de conflitos internos, a desaparición de bloqueos e inhibicións mentais e físicas e a conseguir equilibrio psicolóxico.” (Cutillas, S. V. 2005)
Un espazo de socialización
O teatro non pode ser unha práctica individual. Faise nun contexto social, ante a mirada do outro. A práctica teatral require respectar ao compañeiro, estar pendente para dar unha réplica, responder ante as propostas dos demais… Por outra banda, as persoas que practican teatro adoitan necesitar arriscarse emocionalmente, abrirse a nivel creativo ante os compañeiros, polo que o respecto é unha condición básica do ambiente de traballo, créanse uns vínculos especiais entre os participantes que adoitan ir máis aló dos horarios de práctica. É por iso que moita xente que se despraza a vivir a unha nova poboación recorre aos grupos de teatro para integrarse na nova comunidade.
Segundo S.V. Cutillas, o teatro pode ser útil para exteriorizar instintos belicosos sen causar dano, dá a oportunidade de integrar aos alumnos/as con menos capacidades intelectuais e atende as necesidades de alumnado con discapacidade. Ademais non é necesario que todos actúen, hai moitos labores que se poden facer en teatro, dramaturxia, escenografía, atrezo, música… todo ten cabida.
Ás veces pasa, que alumnos/as que non levan ben os seus estudos, nas clases de teatro atopan un espazo onde destacan, onde se desenvolven con facilidade, isto aumenta a súa autoestima e provoca unha mellora nos seus resultados académicos. Alumnado que ven de situacións sociais máis desfavorecidas, a través do teatro pode experimentar outras situacións, o que lles pode axudar a ver a vida doutro xeito. En referencia a integración do alumno/a con discapacidade, as clases de teatro axudan a que senta un máis do grupo.
No traballo en equipo non hai éxito individual, senón colectivo. Todo o grupo é un equipo e todos chegarán a alcanzar o obxectivo, o éxito é de todos e para todos. Ademais o teatro é un elemento dinamizador para organizar festas do curso, semanas culturais, intercambios con outros centros, etc. Doutra banda, nesta sociedade na que transitamos case sempre con moita rapidez, onde estamos suxeitos a estímulos constantes a través da televisión, a través do mundo comercial, faise necesario un espazo onde pararse a pensar e sentir. O mundo tende a unha especie de insensibilización.
Os nenos fan o que ven ao seu redor. Co teatro pódese construír un espazo para a sensibilidade e para a reflexión. O teatro tamén axuda ao enriquecemento da intelixencia emocional. Ademais a través da práctica teatral pódense traballar diferentes competencias educativas: “Expresión e creatividade permiten igualmente desenvolver a expresión corporal, a expresión escrita e a expresión oral; sen esquecer o desenvolvemento da imaxinación, da espontaneidade, da comunicación, da voz, da improvisación, da experiencia humana e doutros aspectos.” (Torres, J., 1997)
Cústache expresarche?
A comunicación é imprescindible para levar adiante unha práctica teatral. A comunicación entendida no sentido máis amplo das posibilidades dos seres humanos. Porque é importante a comunicación oral, non só entre os personaxes representados, senón cos compañeiros que representan esas outros personaxes e o público que poida presenciar a representación-improvisación-práctica; porque é importante a comunicación emocional, xa que é imprescindible comprender o plano emocional dos personaxes e das situacións representadas, para poder transmitir o sentido acomodado ao que se expresa de forma oral; porque é necesario comprender e dominar a expresión corporal, para transmitir o que os personaxes senten; porque se pode traballar (e trabállase) a creación artística a través da creación de textos, a través da música… ampliando a formación artística dos participantes e estimulando a súa creatividade.
Un estímulo da creatividade
Por último afirmar que as clases de teatro axudan a desenvolver a sensibilidade artística, axudan a valorar a arte en xeral, desde o momento en que unha persoa involúcrase nun proxecto teatral debe desenvolver a súa sensibilidade (tanto introspectiva, para adecuar o seu traballo interno ao resultado que se persegue, como a sensibilidade artística para valorar o resultado e calidade do traballo que un grupo está a poñer sobre o escenario). A través da práctica desenvólvese un sentido crítico que permite valorar mellor tanto o traballo persoal como o dos demais, así como apreciar doutra forma espectáculos profesionais das artes escénicas.
Ás veces nos colexios desenvólvese en exceso unha formación puramente intelectual e académica, esquecendo por completo a formación artística. Ademais a nova Lei orgánica de modificación da LOE (LOMLOE), tamén fomenta este pensamento. “Existe, en efecto, orixinariamente no home unha potencialidade creativa que, no curso da súa chamada formación, é dicir, nos condicionamentos que recibe do complexo aparello educativo -familia, escola, estrutura social, mundo do traballo, etc.- vaise reducindo paulatinamente co tempo ata quedar reducida case a nada.” (Bertolucci, G., 1975).
Desde 1980 ata o 9 de decembro de 2013, o teatro entra como unha práctica educativa, baixo distintas formas, no sistema escolar. No noso país a LOGSE (1990) considera definitivamente o teatro como materia autónoma e como procedemento didáctico, integrándose na área artística na educación primaria e como materia optativa en secundaria. Sorprenden os cambios importantes en materia de educación artística que introduce a normativa educativa LOMCE: no ámbito da educación primaria e secundaria, a expresión artística perde peso no currículo. En LOE, a educación artística era unha das áreas de ensino obrigatorio, pero na nova Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa LOMCE a Educación Artística pasou a ser unha materia optativa.
Na lei orgánica de Modificación de LOE, (LOMLOE), prevé quitar horas lectivas á educación artística, de forma que sexa unha materia optativa e chama a atención que nunha lei que ten o espírito de crear cidadáns críticos, non teña espazo a educación artística.
