Na historia social do teatro, todas as formas teatrais coñecidas poden atoparse nalgún momento do pasado (Berthold, M. 1974
As orixes do teatro remóntanse á orixe da vida, da humanidade. Atópase teatralidad na pantomima da caza dos pobos do período glaciar, no chamán por cuxa boca fala a voz de deus, nos personaxes enmascarados que escorrentan os demos, nos actores representando todo tipo de personaxes e nas múltiples tendencias do teatro ao longo da historia. “O teatro é vida viva”.
“Se cativa, desconcerta ou consola ao espectador, se o alegra, confúndeo ou o ilustra, iso débese precisamente á súa resonancia vital” (Bertold, M. 1974, 5)
Nos pobos primitivos o teatro aparecía nas forzas da maxia, no esconxuro, na trasmutación, nos rituais vinculados coa caza dos nómades do Paleolítico, nas danzas da colleita e da fertilidade dos sementadores e agricultores e nos ritos relixiosos. As fontes prehistóricas, populares e folclóricas e a historia da relixión, falan sobre danzas culturais e festexos diversos, todos eles compostos por elementos teatrais. Pero o teatro evolucionou á vez que as etapas superiores do coñecemento.
En Grecia comeza a historia do teatro europeo
Teatro griego de Mileto
A orixe do teatro atópase na relación dos homes cos seus deuses; nos ritos dos sacrificios, nas danzas, nas festas menádicas e bacanais en honra de Dionisio, deus do viño e da vexetación e da forza vital.
A comedia e a traxedia desenvólvense a partir do culto a Dionisio e este converteuse en deus do teatro. A política e o teatro ían da man. Por exemplo, creáronse os programas festivos de Panateneas -a glorificación de Pas Atenea, deusa da cidade. Desde o século VI a. C. sumáronse a elas as grandes Dionisíacas estatais en honra a Dionisio, coas súas representacións teatrais con varios días de duración. As festas duraban seis días e nelas celebrábanse tres concursos dramáticos aos que se presentaban os grandes autores.
O teatro en Roma
Máscaras de teatro romanas
En Grecia, o teatro era a xoia máis prezada da sociedade, da comunidade. En Roma existía un estado militar. Os mandatarios políticos eran os que determinaban en que lugares os deuses terían que recibir o culto supremo.
A Xúpiter, Juno e Minerva, estaban dedicadas os costumes relixioso-teatrais máis primitivas de carácter oficial: os ludi romani, que apuntaban tanto á glorificación da florecente capital, como á veneración dos deuses. A relixión do estado compoñíana os deuses olímpicos tomados dos gregos con algúns cambios de denominación, pero sen modificación importante dos caracteres.
As deusas protectoras do teatro eran Talía, musa da comedia e Euterpe, musa dos coros tráxicos e dos tanxedores de frauta.
O pobo romano, poñía o mesmo esforzo na organización das festas como nas accións militares de conquista. O teatro en Roma, baseábase en consígnaa da política que en todas as épocas os gobernantes trataron de imitar: panem et circensis, é dicir, pan e circo.
O teatro romano e o teatro grego teñen moitas cousas en común. Como en Atenas, tamén se divide nun período de actividade literaria e outro en crear marcos exteriores adecuados. En Roma, concretamente, o período dos séculos III e II nacen -en escenarios improvisados e provisionais de madeira- o drama histórico e a comedia, e o período de glorificación arquitectónica da idea do teatro nos séculos I e II d. C. O anfiteatro utilizábase para as loitas de gladiadores, de feras, os combates navais e os espectáculos de artistas de xénero cómico. Segundo M. Berthold “o teatro romano máis que lugar das artes foi negocio do espectáculo”.
En diálogo con Deus e o Diaño
O teatro na Idade Media ten contradicións. Fala con Deus e o diaño e provoca e ignora as prohibicións da igrexa. As representacións no recinto das igrexas, constituíron o punto de partida na misa das dúas festividades cristiás máis importantes, Pascua e Nadal. O altar entón transfórmase en escenario. Tamén nesta época as representacións espirituais desprázanse dos pórticos das igrexas aos patios dos mosteiros e ás prazas dos mercados: á luz do día, que lles daba así colorido e orixinalidade. Construíanse sobre o chan podios de madeira, levaban imaxes viventes nas procesións e nalgúns puntos do percorrido ofrecíanse representacións escénicas.
Na Idade Media apareceron as corporacións e os gremios. Descóbrese o mimo e a comedia en todas as súas variantes: nos entroidos, nas representacións campesiñas, na farsa e na sátira, na alegoría e morais.
A popularización do teatro
En el Renacimiento se produce la liberación del individuo y el despertar de la personalidad. (Berthold, M. 1974). Gremios, corporaciones y gentes, fueron los transmisores de la cultura. Los impulsos teatrales propiciaron el cultivo humanístico y los dramas se popularizaron. La línea divisoria para el “Renacimiento” del teatro, es el año 1486 (Berthold, M. 1974). En esta fecha los humanistas representan en Roma la primera tragedia de Séneca y el Duque de Ferrara, la primera comedia de Plauto. Y en este año también salieron a la luz los diez libros sobre la Arquitectura de Vitruvio, que contribuyó a reproducir el escenario y el teatro según el modelo de la Antigüedad.
No Barroco, o mundo convértese en escenario, a vida no teatro (Berthol, M. 1974). Alegorías e mundanidade enchen os escenarios: palabras, versos, imaxes, cadros, fins pedagóxicos e emprego da música. No Barroco naceu a ópera. A súa orixe estivo en Italia, traída polo mecenado dos Papas, príncipes, reis e emperadores. Pintores e arquitectos mostran interese por ela e apóiana. O Barroco é un período de transformación.
O teatro moderno e contemporáneo
No século XVIII prodúcese unha alteración da orde social e do pensamento, nacendo un novo postulado: o dominio da razón. Neste século prevalecen os pensamentos humanitarios, o entusiasmo pola natureza, as ideas de tolerancia e as filosóficas. Coa Revolución Francesa, xuntáronse todas as grandes emocións do século: pobo, natureza, sentimento, a razón, reclamando dereitos humanos e cidadáns.
O teatro neste século foi apoio nesta nova sociedade converténdose en cátedra da moral. No curso de poucos anos, xurdiron en toda Europa teatros da ópera e de espectáculos, con diferentes clases de localidades con forma de semicírculo ou de ferradura ante altos e grandes escenarios en forma de cuncha. O teatro tiña unha construción luxosa e ofrecía un moderado reflexo da época.
No século XX, apareceu Bertolt Brecht, que formulou xunto a Piscator as bases do teatro político, épico ou dialéctico e dividiu ao teatro entre un de énfase social e un teatro ponte entre a cultura clásica de Roma e Grecia, e a moderna que chamou ”teatro aristotélico”.
Brecht tomou unha dirección pura. Non quería espertar emocións, senón apelar á razón crítica do espectador. Quería que o seu teatro proporcionase coñecemento, non experiencias. Brecht vía ao home, como parte do mundo, co que é necesario contar e como un instrumento para manipular. Os signos representativos do seu teatro son os suplementos textuais que comentan a acción pronunciada por un narrador e subtítulos sobre grandes táboas e proxeccións.
Brecht do seu contacto coa arte teatral chinés a base do seu teatro épico definiu o “efecto distanciamento”: leste consistía na total anulación dos medios de expresión habituais. Mantíñase distancia entre actores e público, anulando a abstracción entre o escenario e o espectador, anulando as emocións e sen sentimentalismo. A súa pretensión era espertar a conciencia crítica. M. Berthol afirma que as obras de Brecht, non mostran solucións, senón que desenmascaran situacións reais.
